Czym są Pracownicze Plany Kapitałowe, jakie są wady i zalety tego rozwiązania oraz na czym…
Czynny żal — czym jest i jak go składać? Powrót
2024-05-15
Niezłożenie deklaracji w terminie, błąd w zeznaniu podatkowym, zapomnienie o złożeniu informacji podsumowujących VAT-UE, niewystawienie faktury, czy pominięcie mechanizmu podzielonej płatności – to tylko niektóre wykroczenia i przestępstwa skarbowe, za które można zostać pociągniętym do odpowiedzialności.
Kary można jednak uniknąć. Jak? Dzięki instytucji czynnego żalu. Czym jest czynny żal, jak działa i jakie warunki należy spełnić, aby był skuteczny? O tym wszystkim w niniejszym artykule.
Czym jest czynny żal na gruncie Ustawy o KKS?
Czynny żal jest sposobem na uniknięcie kary dla sprawców przestępstw oraz wykroczeń, w tym przede wszystkim tych skarbowych.
Instytucja czynnego żalu pojawia się przy tym w dwóch ustawach karnych: Ustawie z dnia 10 września 1999 r. Kodeks karny skarbowy oraz Ustawie z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny.
W niniejszym artykule przyjrzymy się jednak bliżej wyłącznie definicji czynnego żalu na gruncie Ustawy o KKS, która ma następujące brzmienie:
„Nie podlega karze za przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe sprawca, który po popełnieniu czynu zabronionego zawiadomił o tym organ powołany do ścigania, ujawniając istotne okoliczności tego czynu, w szczególności osoby współdziałające w jego popełnieniu”.
Pamiętaj!
Czynny żal jest więc niczym innym, jak donosem złożonym na samego siebie, który uchronić może przed karą, grożącą z tytułu popełnionego czynu zabronionego.
Jakie warunki trzeba spełnić, aby złożyć ważny czynny żal?
Przytoczona wyżej definicja czynnego żalu na gruncie Kodeksu karnego skarbowego, wskazuje jasno na warunki, które należy spełnić, aby tego rodzaju czynny żal był ważny i efektywny. Co więc należy zrobić?
- Popełnić czyn zabroniony stanowiący wykroczenie lub przestępstwo skarbowe
Choć warunek też może zabrzmieć kuriozalnie, to należy o nim wspomnieć. Czynnego żalu nie można bowiem złożyć przed popełnieniem czynu zabronionego.
- Zawiadomić organy ścigania
Przez organy ścigania rozumie się tu w zależności od konkretnej sytuacji i konkretnego czynu zabronionego m.in.: urząd skarbowy, inspektora kontroli skarbowej, urząd celny, policję, czy Centralne Biuro Antykorupcyjne.
W doktrynie i orzecznictwie wskazuje się przy tym, że co do zasady, skuteczny powinien być także czynny żal złożony do organu, który nie jest właściwy do ściągania danego czynu zabronionego. Z przyczyn pragmatycznych czynny żal każdorazowo warto jednak złożyć do organu właściwego.
- Ujawnić organom ścigania istotne okoliczności towarzyszące popełnieniu przestępstwa lub wykroczenia skarbowego
Do zadziałania czynnego żalu konieczne jest przy tym ujawnienie wszystkich istotnych okoliczności, o których jako sprawcy, mamy wiedzę. Nieujawnienie choćby jednej istotnej okoliczności lub choćby jednego współdziałającego w popełnieniu czynu zabronionego, wyłącza możliwość skorzystania z „parasola ochronnego”, który zapewnić ma czynny żal.
- Zawiadomienie organu ścigania, zanim organ ten otrzyma wyraźnie udokumentowaną wiadomość o popełnieniu przez nas przestępstwa lub wykroczenia skarbowego
Ostatni warunek dotyczy momentu dokonania zawiadomienia organu o popełnionym przez nas przestępstwie lub wykroczeniu skarbowym. Zawiadomienie to musi bowiem nastąpić, zanim organ będzie miał wyraźnie udokumentowaną wiadomość o popełnieniu czynu zabronionego, a także, zanim zostanie wszczęta przez niego jakakolwiek czynność służbowa, która zmierzać będzie do jego ujawnienia.
Złożenie czynnego żalu przykładowo po wszczęciu przez organ kontroli podatkowej, czy postępowania karnoskarbowego może więc nie być skuteczne.
- Inne warunki, a więc przede wszystkim uiszczenie wymagalnej należności
Bardzo ważne jest, aby powiedzieć również o tym, że czasem do uzyskania pełni skuteczności czynnego żalu potrzebne będzie spełnienie jeszcze innych, dodatkowych warunków.
Przykładem tego typu warunku może być uiszczenie w całości wymagalnej należności publicznoprawnej. Jeżeli czynny żal wiąże się z taką należnością, należy koniecznie pamiętać przy niej także o stosownych odsetkach. Zapomnienie o nich nie pozwoli bowiem na całkowite pokrycie powstałych zaległości, a co za tym idzie, może mieć negatywny wpływ na zadziałanie czynnego żalu.
Ważne!
Co do zasady, jako sprawca nie musimy regulować należności, dopóki organ nie wyznaczy nam do tego konkretnego terminu. Aby jednak uniknąć błędu i nieporozumień warto zrobić to niezwłocznie po złożeniu czynnego żalu.
W jakiej formie złożyć czynny żal?
Czynny żal, a więc zawiadomienie o popełnieniu czynu zabronionego, można złożyć do organu ścigania zarówno w postaci pisemnej, jak i ustnej do protokołu.
Kto może skorzystać z czynnego żalu?
Z instytucji czynnego żalu skorzystać mogą nie tylko osoby, które dany czyn zabroniony popełniły, ale także takie:
- Które do niego podżegały;
- Które w popełnieniu czyny zabronionego pomagały;
- Które jedynie usiłowały popełnić czyn zabroniony.
W praktyce biznesowej z czynnego żalu bardzo często korzystają członkowie zarządów spółek, a także pracownicy działów księgowości oraz działów podatkowych, wskazując w dokumencie wszystkich potencjalnie współodpowiedzialnych za popełnienie danego czynu zabronionego.
Kto z czynnego żalu nie może skorzystać?
Ustawa o KKS wskazuje na cztery wyjątki, w przypadku których sprawca nie będzie mógł skorzystać z ochrony wynikającej ze złożenia czynnego żalu. Wyjątki te dotyczą sprawcy, który:
- Kierował wykonaniem ujawnionego czynu zabronionego;
- Wykorzystując uzależnienie innej osoby od siebie, polecił jej wykonanie ujawnionego czynu zabronionego;
- Zorganizował grupę albo związek mający na celu popełnienie przestępstwa skarbowego, albo kierował taką grupą lub związkiem (chyba że czynny żal wniósł razem ze wszystkimi członkami tej grupy lub tego związku);
- Nakłaniał inną osobę do popełnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego w celu skierowania przeciwko niej postępowania o ten czyn zabroniony.
Złożenie czynnego żalu przez tego typu sprawców z zasady będzie więc bezskuteczne.
Czynny żal w praktyce
Powyższe rozważania na temat czynnego żalu warto byłoby pogłębić wziętymi z życia przykładami spraw, w których możliwy jest on do wykorzystania oraz wzorem zachowania, który powinniśmy w takiej sytuacji podjąć, aby uniknąć kary.
Kiedy więc z instytucji czynnego żalu można skorzystać? Poniżej tylko niektóre przykłady czynów, po których popełnieniu warto rozważyć złożenie czynnego żalu:
- Niezłożenie deklaracji w terminie;
- Błąd w zeznaniu podatkowym;
- Niezapłacenie podatku;
- Zapłacenie podatku w nieprawidłowej wysokości;
- Nierzetelnie wystawione faktury;
- Zapomnienie o złożeniu informacji podsumowujących VAT-UE;
- Niewystawienie faktury;
- Nierzetelne wystawienie faktury;
- Nierzetelne prowadzenie ksiąg rachunkowych;
- Pominięcie mechanizmu podzielonej płatności.
Przykład czynnego żalu
Stało się. Popełniliśmy czyn zabroniony, który stanowi wykroczenie lub przestępstwo skarbowe: przykładowo nie wystawiliśmy faktury. Co powinniśmy teraz zrobić?
Przede wszystkim niezwłocznie skonstruujmy czynny żal. Ważna tu będzie szybkość naszego działania, gdyż zawiadomienie będziemy musieli złożyć:
- Zanim organ będzie miał udokumentowaną wiadomość o popełnieniu przez nas czynu zabronionego;
- Zanim zostanie wszczęta w stosunku do nas jakakolwiek czynność służbowa (w tym m.in. kontrola).
Przy niezwłoczności działania nie zapominajmy jednak o zachowaniu zimnej krwi oraz prawidłowym sformułowaniu czynnego żalu.
W modelowym czynnym żalu warto wskazać:
- Dokładne dane, które pozwolą organowi, do którego czynny żal złożymy, na bezproblemową identyfikację naszej osoby;
- Dane podmiotu, do którego kierujemy zawiadomienie;
- Opisanie wszelkich istotnych okoliczności popełnienia czynu zabronionego (w przypadku niewystawienia faktury powołać się możemy na przykład na przeoczenie terminu jej wystawienia przez chorobę);
- Wyszczególnienie wszystkich osób współdziałających w popełnieniu czynu zabronionego (jeżeli przy jego dokonaniu (np. przy niewystawieniu faktury) nie współdziałaliśmy z żadną inną osobą, również warto o tym napisać);
- Informację o naprawieniu przez nas błędu związanego z popełnionym czynem zabronionym (na przykład informację o niezwłocznym wystawieniu zaległej faktury);
- Nasz podpis.
Pamiętaj!
Czynny żal zawsze najlepiej składać przy tym równocześnie z dokonaniem (lub bezpośrednio przed dokonaniem) czynności naprawczej, a więc czynności, która eliminować będzie skutki popełnionego przez nas czynu zabronionego (na przykład poprzez wystawienie zaległej faktury, czy zapłacenie nieuiszczonego wcześniej podatku).
Zauważyć należy bowiem, że ochrona z czynnego żalu przysługiwać nam będzie tylko w momencie, w którym urząd nie otrzymał jeszcze wyraźnie udokumentowanej wiadomości o popełnieniu przez nas wykroczenia lub przestępstwa skarbowego (a także nie wszczął w związku z tym żadnych czynności służbowych, w tym w szczególności kontroli).
Aby nie narazić się na nieporozumienia dotyczące tego momentu, warto zadbać o prawidłową kolejność zdarzeń.
Modelowym działaniem może być tu więc:
- Najpierw upewnienie się, że podmiot, do którego zgłaszaliśmy informację o popełnieniu przez nas przestępstwa lub wykroczenia, wiadomość tę na pewno uzyskał;
- A następnie niezwłoczne podjęcie działań naprawczych (np. poprzez wystawienie zaległej faktury).
Na uniknięcie błędów na tym polu, pozwolić może dokonanie tych czynności równocześnie.
Na kolejność tą należy bardzo uważać. Organ, który dowie się o dokonaniu przez nas danej czynności naprawczej, może ją odebrać bardzo różnie, jeśli wcześniej nie zostanie o sytuacji odpowiednio poinformowany czynnym żalem. Tego rodzaju czynność hipotetycznie może bowiem uznać za odpowiednio udokumentowaną wiadomość o popełnieniu przez nas wykroczenia lub przestępstwa, co z kolei przekreślić może ochronną moc, złożonego przez nas później, czynnego żalu.
Autor:
Marek Przybylski
Specjalista ds. rachunkowości i finansów
Publikacja: 15.05.2024 r.
Czy ten artykuł był pomocny?
20
Niniejsze materiały zawierają poglądy autorów i nie stanowią czynności doradztwa księgowego i
podatkowego.
Formsoft spółka z ograniczoną odpowiedzialnością nie ponosi odpowiedzialności za skutki decyzji
podejmowanych
na postawie informacji zawartych w materiałach publikowanych na naszej stronie.
W tych kwestiach należy zasięgnąć informacji u doradcy podatkowego, w oddziale ZUS,
bądź w Krajowej Informacji Podatkowej.
Powrót 
